Zgodnie z obowiązującymi w Polsce przepisami, jeśli spółka nie zapłaciła podatku, organ podatkowy najpierw egzekwuje majątek spółki, a gdy egzekucja jest bezskuteczna, wszczyna postępowanie wobec członków zarządu i żąda od nich zapłaty zaległości solidarnie odpowiedzialnych za zobowiązania podatkowe. W lutym 2025 roku Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) wydał wyrok, który wprowadza istotną zmianę w dotychczasowym mechanizmie.
Obecna praktyka
Zgodnie z obecną praktyką postępowanie wobec spółki jest prowadzone w celu określenia zobowiązania podatkowego, przy czym członek zarządu nie jest jego stroną i nie posiada pełnych praw związanych z tym postępowaniem. Natomiast odpowiedzialność członka zarządu jest ustalana w odrębnym postępowaniu, w którym nie może on kwestionować ustaleń dokonanych wcześniej w postępowaniu wobec spółki.
Wyrok TSUE zmienia zasady gry
TSUE wyrokiem z dnia 27 lutego 2025 r. (sprawa C-277/24) dokonał przełomu w dotychczasowym w podejściu do odpowiedzialności członków zarządów za podatkowe długi spółek.
WSA skierował pytanie prejudycjalne do TSUE w postępowaniu sądowo administracyjnym dotyczącym byłego prezesa zarządu spółki z o.o. za lata 2014-2018. Podczas postępowania podatkowego dotyczącego rozliczeń VAT spółki za okres czerwiec-październik 2016 r., były prezes złożył wniosek o dopuszczenie do udziału, który to wniosek został oddalony. Zażalenie doprowadziło do umorzenia postępowania. Były prezes wniósł skargę do WSA, argumentując, że posiada kluczową wiedzę w sprawie oraz potencjalną odpowiedzialność majątkiem prywatnym za zobowiązania spółki. WSA, uznając zasadność argumentów, zawiesił postępowanie i skierował pytanie prejudycjalne do TSUE.
TSUE, rozważając pytanie zadane przez WSA, w pierwszej kolejności podkreślił, że państwa członkowskie Unii Europejskiej mają obowiązek zapewnienia pełnego poboru VAT oraz zwalczania przestępczości podatkowej, zgodnie z artykułem 273 dyrektywy VAT. Mechanizm odpowiedzialności solidarnej, taki jak artykuł 116 Ordynacji podatkowej, wspiera realizację tego celu. Państwa członkowskie, pomimo posiadania pewnej swobody w doborze środków służących osiągnięciu powyższego celu, muszą działać zgodnie z prawem Unii Europejskiej oraz jego fundamentalnymi zasadami.
Następnie TSUE stwierdził, że model wykluczający osobę trzecią z pierwszego postępowania i uniemożliwiający jej podważenie ustaleń w drugim narusza unijne standardy. Członek zarządu, mimo że nie jest stroną postępowania przeciwko spółce, musi mieć zapewnione prawo do obrony w postępowaniu o odpowiedzialność solidarną.
W postępowaniu wobec członka zarządu (w drugim postępowaniu) organ powinien umożliwić członkowi zarządu skuteczne zakwestionowanie ustaleń faktycznych i prawnych poczynionych wobec spółki (w pierwszym postępowaniu) i zapewnić dostęp do akt sprawy (pierwszego postępowania).
W praktyce oznacza to, że organ podatkowy, wydając decyzję o pociągnięciu członka zarządu do odpowiedzialności, nie może już bezkrytycznie odwołać się do ustaleń zawartych w decyzji wobec spółki, bez ich weryfikacji. Zgodnie z wytycznymi TSUE, organ będzie zobowiązany umożliwić członkowi zarządu aktywne kwestionowanie wysokości oraz istnienia zaległości podatkowej spółki na etapie postępowania przeciwko niemu. Jeśli więc, na przykład, decyzja wobec spółki zapadła bez udziału członka zarządu i – jego zdaniem – zawiera błędy (np. pominięcie dowodów świadczących na korzyść spółki, nieprawidłowa ocena dowodów, nieprawidłowo obliczony podatek itp.), teraz powinien on mieć możliwość przedstawienia takich argumentów w swojej sprawie.
Wyrok TSUE dotyczy bezpośrednio zobowiązań podatkowych VAT, ale jego wnioski mogą mieć szersze zastosowanie i mogą być stosowane również w przypadku innych podatków, za które członkowie zarządu ponoszą solidarną odpowiedzialność.
Nowe możliwości
Wyrok TSUE daje nowe możliwości przy obronie członków zarządu, również w już zakończonych postępowaniach. Członkowie zarządu mogą składać wnioski o wznowienie zakończonych postępowań dotyczących ich odpowiedzialności za długi podatkowe spółki. Dotyczy to zarówno wznowienia postępowań administracyjnych (gdy decyzja fiskusa o ich odpowiedzialności jest ostateczna), jak i wznowienia postępowań sądowo administracyjnych (gdy zapadło prawomocne orzeczenie WSA lub NSA).
W ramach wznowionego postępowania organ administracyjny lub sądowy powinien zastosować się do wykładni TSUE, umożliwiając członkowi zarządu spółki obronę merytoryczną przed zapłatą podatku spółki. W wielu przypadkach może to prowadzić do zmiany pierwotnego rozstrzygnięcia, na przykład do uchylenia decyzji o solidarnej odpowiedzialności, jeśli okaże się, że zobowiązanie podatkowe wobec spółki zostało błędnie określone.
Wznowienie postępowania nie następuje automatycznie. Zainteresowana osoba (członek zarządu) musi złożyć odpowiedni wniosek w przewidzianym terminie. Termin na złożenie takiego wniosku wynosi:
- 30 dni dla postępowań podatkowych przed organami administracji,
- 3 miesiące dla postępowań sądowo-administracyjnych
od dnia publikacji sentencji orzeczenia TSUE w „Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej”.
W świetle powyższego otwierają się nowe możliwości analizy oraz przygotowania do ewentualnego wzruszenia postępowań, podważenia decyzji i odzyskania zapłaconych lub wyegzekwowanych przez organy podatkowe należności od członka zarządu. SKLAW pomoże przeanalizować sprawę, a następnie podjąć odpowiednie kroki prawne.